Yumurtalık ilçesinin kuruluşu ilçe merkezi İskenderun Körfezinin kuzeyinde M.Ö. 4. Yüzyılın son çeyreğinde Büyük İskender'in Pers İmparatoru Dara’yı bugünkü İskenderun ile Dörtyol arasında kalan ovada mağlup etmesinden sonra İskender’in halefleri olan Makedonyalı komutanlar tarafından bir liman şehri olarak kurulmuştur. Kente eski Yunanca’da keçi anlamına gelen Aıks sözcüğünden türetilmiş Aigeai adının verilmesinin sebebi ise Büyük İskender’in Dara’dan bu bölgeyi aldığı savaşta Pers ordularının üzerlerine yürürken keçilerin boynuzlarına bağladığı meşalelerle büyük bir ordunun saldırdığı izlenimini vererek Persleri buradan kaçırması sonucu olduğu bir efsane olarak İskender dönemindeki tarih yazarlarınca anlatılmaktadır.
İlçede Bulunan Eserler, Ayas Sur Kalesi (ASUR), Süleyman Kulesi, Marko Polo İskelesi ve Kız (Atlas) Kalesi bulunmaktadır. Süleyman Kule; Osmanlı hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman zamanında yaptırıldığı için padişahın adını almıştır. Ana gövdesinden kat kat yükselen kule denizden gelebilecek saldırıyı erken haber alabilmek için yapılmıştır. Kule içerisinde dar gözlem pencereleri bulunmaktadır. Askeri amaçlarda kullanılmak için yapıldığından "Silahlı Ayas Kulesi" olarak bilinmektedir. 1536 yılında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Ayas Sur ve Kalesi; Ortaçağdan yapılan, 7. ve 10. yüzyıllar arasında Araplar ve Bizanslılar’la olan savaşta tamamen tahrip olan kent 11. Yüzyıldan itibaren Ayas adıyla piskoposluk merkezi olmuştur. Bu dönemde ünlü bir ticaret limanı olma özelliğini sürdüren Ayas’ta biri karada biride limandaki ada olmak üzere iki kale inşa edilmiştir. 1266 yılından 1337 yılına kadar defalarca memlüklülerin saldırısına uğramış ve tahrip edilmiştir. Sıkça yıkılıp yeniden düzenlenmiştir.
Kız Kalesi (Atlas); Ayas limanına yanaşan gemilere ek hizmet binası olarak tasarlanmıştır. İtalyan mimarisi ile inşa edilmiştir. Kalenin içerisinde ki salonlar ve odalarda yapılan araştırmalar sonucunda bu kalenin bir gümrük kontrol merkezi ve zahire, su sarnıcı, silah ve önemli bürokratik işlemlerin yürütüldüğü bir yer olduğu tahmin edilmektedir. Marko Polo İskelesi; Marko Polo’nun 1269 yılında Ayas’ı ilk ziyaret ettiğinde geldiği iskeledir. Son 60 yıla kadar tahıl ticaretinin yapıldığı işlek bir limandı. Roma döneminde inşa edilmiş olup Bizans ve Osmanlı döneminde restore edilerek aynı amaçla kullanılmaya devam edilmiştir
Hititlerin Kiziwatna ve Arzawa Krallıklarının kurulduğu Coğrafya içinde Persliler Devrinde; Mellos Körfezi kıyısında, Liman merkezi olarak kurulan Mella yanında Bizanslılar Devrinde,‘Cestanbol’ liman şehri kurulmuştur. Şehir girişinde yaptırılan; Kale ve Liman Kulesi kalıntıları günümüze kadar gelmiştir.
Ermeni Krallığına Bağlı Lajazzo (Ayas) 1261’de Venediklere kiraya verilmiştir. 1268 yılında Memlüklü’lerin eline geçen bölge, Kaza-ı Ayas Arap Vilayeti üzerinden Halep Beyliğine bağlandı. 1517 yılında Osmanlının eline geçen Bölge Osmanlı Devletinin Doğu Akdeniz yapılanmasında; Üzeyr (Payas) Merkezli Kınık Maa Üzeyr Sancağına bağlandı. 1608-1800 yıllarında, Ayas-Ceyhan Arasında var olan, Berendi Kazası yerleşimleri Yumurtalık sınırları içinde kalmıştır.
Cumhuriyet Devrinde Nahiye Merkezi Ayas’tan, Yumurtalık’a taşındı. 1933’de Nahiye olan Yumurtalık, 1959‘da Adana İlinin İlçesi oldu.
Yumurtalık Tarihi Kronolojisi
· M.Ö 3000 Kiziwatna Krallığı, Hitit İmparatorluğu
· M.Ö 2000 Arzawa Krallığı, Hitit İmparatorluğu
· M.Ö 1200 Mitanni, Asurlular
· M.Ö 713 Asurlular Dönemi
· M.Ö 663 Klikya Krallığı Dönemi
· M.Ö 642 Babilliler Dönemi
· M.Ö 621 Medler Dönemi
· M.Ö 543 Mella (Mella Kalesi, Mella Ovası, Mellos Körfezi) Persliler Dönemi
· M.Ö 333 Cestanbol Bizanslılar, Alaxandria Dönemi
· M.Ö 260 Mella, Sasaniler Şehinşah Dönemi
· 527 Castanbol, Bizanslılar, Justniaus Dönemi
· 750 Abbasiler, Ebu’l Abbas Dönemi
· 786 Abbasiler, Avasım Bölgesi, Harun-ül Reşit Dönemi
· 890 Abbasiler, Hamdaniler Emirliği Dönemi
· 964 Bizans (Nikephor Phokas+Nikeforas II Fokas)Dönemi
· 1084 Selçuklu, Kutalmış Oğlu Adsız Bey (Kutalmış Oğlu Süleyman Şah Dönemi)
· 1097 Haçlı Seferleri
· 1100 Kilikya Ermeni Prensliği (Baronluğu)
· 1197 Kilikya Ermeni Prensliği (Baronluk Krallığa Dönüşmüştür.)
· 1201 Cenovalılar(Kiraladı)
· 1218 Kilikya Ermeni Prensliği, Selçukluya Tabi (Key Kavus Dönemi)]
· 1243 Moğollar, İlhanlılar Devleti.
· 1261 Lajazzo, Venedikliler (Kiraladı)
· 1268 Kaza-ı Ayas, Memlükler Dönemi
· 1352 Kaza-ı Ayas, Ramazanoğlu Beyliği
· 1375 Kaza-ı Ayas, Arap Vilayet’i, Memlüklü Devleti
· 1378 Kaza-ı Ayas, Ramazanoğlu Beyliği
· 1517 Kaza-ı Ayas, Arap Vilayeti Osmanlı İmparatorluğu
· 1520 Nahiye-i Ayas, Payas (Sancak Merkezi)Kınık Maa Üzeyr Sancağı Arap Vilayeti Osmanlı İmparatorluğu
· 1522 Nahiye-i Ayas, Payas, Kınık Maa Üzeyr Sancağı, Adana Vilayeti
· 1866 Nahiye-i Ayas, Payas, İskele (Sancak Merkezi), Üzeyr Sancağı Adana Eyaleti
· 1878 Nahiye-i Ayas, Payas, Yarpuz, Üzeyr Sancağı, Adana Eyaleti
· 1890 Nahiye-i Ayas Payas,Yarpuz, Cebel-i Bereket Sancağı, Adana Eyaleti
· 1906 Nahiye-i Ayas Dörtyol Yarpuz, Cebel-i Bereket Sancağı, Adana Eyaleti
· 1907 Nahiye-i Ayas, Dörtyol, Erzin, Cebel-i Bereket Sancağı, Adana Eyaleti
· 1911 Nahiye-i Ayas, Dörtyol, Osmaniye, Cebel-i Bereket Sancağı, Adana Eyaleti
· 1926 Yumurtalık Nahiye, Ceyhan, Cebel-i Beeket Vilayeti
· 1933 Yumurtalık Nahiye, Ceyhan, Adana Vilayeti
· 1959 Yumurtalık Kazası, Adana Vilayeti
· 1996 Yumurtalık Kazası, Adana Vilayeti (Büyük Şehir)
· 2013 Yumurtalık Kazası, Adana Vilayeti (Büyük Şehir)
Kaynak: İsmail YİĞİT
